گروه نرم افزاری آسمان

فصل پنجم: سیاستها و راهکارها







الف) اهداف و سیاستهاي کلی سازمان براي گروههاي برنامهسازي در زمینه حجاب و عفاف در راستاي تحقق ترویج فرهنگ
حجاب و عفاف ابتدا باید قلمروها و سیاستهاي کلی برنامههاي سیما مشخص شده و سپس زمینههاي عینی و عملی پرداختن به آن
صفحه 18 از 27
در خصوص حجاب « اهداف، محورها و اولویتهاي برنامهسازي » در قالب راهکار ارائه گردد. این سیاستها و اصول کلی در کتاب
و عفاف در سال 1384 تعیین گردیده است و تمام برنامهسازان در گروههاي مختلف از جمله گروه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی،
اقتصاد، خانواده، کودك و نوجوان، جوان و... موظف به رعایت آن هستند. لازم به ذکر است که این اصول و سیاستها در جهت
تعیین خطمشی برنامهسازي و جهتگیري آنها، سیاستهاي خوبی است و چنانچه راهکارهاي عملی این سیاستها تهیه شود
میتواند راهگشاي بسیار مناسبی در جهت ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باشد. این سیاستها عبارتند از: تحقیر و تقبیح تبعیت و
ترویج از رفتارهاي غربی؛ ایجاد تنفر نسبت به تقلید از پوشش و آرایش غربی؛ اشاعه الگوي مناسب زندگی در پوشش و
آرایش؛ ترغیب به حفظ حریمهاي ارزشی در برخورد با نامحرم؛ ترغیب به خویشتنداري و تهذیب نفس؛ تبیین آثار زیانبار
روابط ناسالم و غیرشرعی دختران و پسران و ارائه الگوي روابط سالم؛ تبیین آثار شوم رواج آداب و رسوم غربی میان زن و مرد؛
طرح و تقبیح نگاه ابزاري غرب به زن؛ تبیین آثار زیانبار آزاديهاي نامشروع در جوامع غربی؛ تبیین آثار مطلوب رعایت حدود
اسلامی در ارتباط بین زن و مرد. 1 از مطالعه این اصول این نتیجه حاصل میشود که از جهت خطمشی و سیاستگذاري کمبودي
وجود ندارد. اما مهم، مرحله اجرا و محقق شدن این سیاستها و اصول است که تلاش و اقدامی جدي را میطلبد. 1. برگرفته از
معاونت تحقیقات و برنامهریزي سازمان « اهداف، محورها، اولویتها و سیاستهاي کلی تولید، تامین و پخش سال 1384 » کتاب
صدا و سیما جمهوري اسلامی ایران. ب)راهکارها پیش از وارد شدن به بحث راهکارها نخست لازم است این مسئله تذکر داده شود
که در برنامهسازي تلویزیونی به همان آسانی که میتوان هنجارهاي قانونی جامعه مانند رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی را براي
مردم طرح یا القا کرد، نمیتوان پیامهاي دینی و ارزشی را به مردم منتقل کرد. البته این مسئله به معناي نفی مطلق امکان پرداخت به
مقولات ارزشی مانند حجاب، در تلویزیون نمیباشد، همچنان که تا کنون فیلمها و سریالهاي ارزندهاي در این خصوص تولید و
پخش شدند. 1 ولی بیتردید تعهد دینی، دقت و مهارت در استفاده بجا و مناسب از شیوههاي هنري دستاندرکاران سیما به ویژه
عوامل تولید در حوزه پرداختن به امور دینی و ارزشی ضروري است. چرا که در صورت پرداخت ناشیانه و سطحی ممکن است به
جاي انتقال یک پیام مثبت دینی و ارزشی موجب وهن آن شده یا در مخاطب نسبت به آن حس وازنش ایجاد شود. بنابراین
پرداختن به این نوع موضوعات حساسیت خاص دارد و خلاقیت در القا اینگونه مفاهیم را میطلبد. پس از ذکر این نکته، در این
بخش پیشنهاداتی در جهت رفع آسیبهاي موجود و ترویج فرهنگ حجاب و عفاف ارائه میشوند. این پیشنهادها به دو بخش
راهکارهاي غیربرنامهاي و برنامهاي تقسیم میشوند. 1. برخی سریالهاي پخش شده در رمضان سال جاري نمونههاي خوب این
مسئله هستند. 1. راهکارهاي غیر برنامهاي (مدیریتی اجرایی) 1 1. تعریف و تعیین محدوده حجاب و عفاف براي برنامهسازان اولین
و ضروريترین گام براي ترویج حجاب و عفاف از طریق تلویزیون این است که حجاب و عفاف بهطور مشخص تعریف شده و
مرزهاي آن بهطور شفاف مشخص گردد. تا زمانی که این امر صورت نگیرد هرگونه تلاش جهت ترویج و فرهنگسازي در این
زمینه بینتیجه خواهد بود. برنامهساز باید بداند تعریف حجاب چیست؟ شالودههاي حجاب و عفاف کدامند؟ حد نگاه کردن به
نامحرم تا کجاست؟ اختلاط و مراوده و مکالمه زن و مرد تا چه اندازه و تحت چه شرایطی جایز است؟ در واقع منفک کردن بحث
حجاب از عفاف، خطاست. حجاب یک آموزه دینی است که جزئی از کلیت برنامه عفاف دین است. نمیتوان فقط درباره حجاب
صحبت کرد و از عفاف غافل شد. نباید نهایت اهتمام رسانه در زمینه حجاب، به پوشش ظاهري بازیگرر زن یا گریم چهره وي
خلاصه شود. 2 1. برنامهریزي اساسی و طولانیمدت براي پرورش عوامل برنامهساز و... عوامل تولید برنامههاي تلویزیونی از جمله
تهیهکننده، کارگردان، بازیگران و... در شکلگیري محصول و ارزشگذاري و القاي پیام، تأثیر بهسزایی دارند. قبل از پیروزي
انقلاب اسلامی، رژیم طاغوت به تبعیت از نظام سرمایهداري جهانی به رواج فساد و ابتذال در میان هنرمندان پرداخت و اکثریت
جامعه هنرمندان کشور را به فرهنگ وارداتی غرب آلوده ساخت. پس از پیروزي انقلاب تغییر و تحولهاي چشمگیري در جامعه
صفحه 19 از 27
هنري به وجود آمد و هنرمندان متعهدي نیز قدم به عرصه تولید گذاشتند با این حال با توجه به گسترش کمی شبکهها و برنامههاي
تلویزیونی بجاست ضمن حمایت شایسته از هنرمندان متعهد موجود، برنامهریزي و سرمایهگذاري جدي و گسترده براي تربیت
هنرمندان متعهد و معتقد به اصول دینی، انجام شود. بنابراین در مسئله حجاب و عفاف نیز نباید از احراز تعهد برنامهسازان به این
مسئله و نیز انتخاب برنامهسازان متعهد در گروههاي برنامهسازي به ویژه در گروه فیلم و سریال غافل شد. 3 1. تشویق و ترغیب
مدیران سازمان به حساسیت و برخورد مؤثر و مناسب با پوشش غیراسلامی در حیطه مسئولیت خویش در سازمان صدا و سیما، طیف
گسترده مسئولین و مدیران اجرایی یکی از مهمترین و مؤثرترین ابزارهاي قابل استفاده براي تحقق و ترویج فرهنگ حجاب
میباشند. علاوه بر این باید تلاش کرد تا با تشویق و ترغیب مدیران انگیزه لازم و نیز زمینه قانونی فعالیت آنها را تأمین نمود تا از
1. رضا حاج احمدي، این طریق امکان استفاده بهینه از توانمندي خلاقیت و نفوذ آنان براي برخورد با پدیده مزبور فراهم شود. 1
4 1. برگزاري نشستها یا . طرح بهسازي پوشش و آرایش، مرکز پژوهشهاي اسلامی صدا و سیما، اسفند 1379 ، کد 438 ، ص 76
گردهماییهایی براي دستاندرکاران تولید جهت چگونگی گسترش حجاب و عفاف در برنامههاي تولیدي؛ 5 1. اختصاص دادن
بودجهاي کافی براي تهیه برنامههاي کیفی و هدفمند در این زمینه؛ 6 1. کاستن از سرمایهگذاري در خرید فیلمهاي خارجی و
افزایش سرمایه در تولید فیلمهاي مفید ایرانی؛ 7 1. ایجاد هماهنگی بین گروههاي تولیدي و جلوگیري از تعارض و دوگانگی در
این زمینه؛ 8 1. وجود پوشش و روابط مناسب، به عنوان مهمترین ملاك انتخاب برنامههاي تأمینی؛ 9 1. تشویق دستاندرکاران،
تهیهکنندگان و کارگردانان در صورت رعایت مسئله حجاب و عفاف در فیلمهایشان. 2. راهکارهاي برنامهاي قبل از پرداختن به
راهکارهاي خاص برنامهاي، ذکر سه نکته در برنامهسازي، ضروري است: الف) توجه جامع به ابعاد وجودي انسان از آنجا که ابعاد
وجودي انسان عبارتند از بعد قلبی عاطفی، ذهنی نظري و عینی رفتاري، به ناچار نقاط تأثیرگذاري برنامههاي سیما بر مسائل
انسانی نیز بر همین ابعاد منطبق میشود. به این ترتیب که تأثیرگذاري بر بُعد قلبی و عاطفی با هدف اصلاح یا تقویت نظام گرایشات
و تمایلات، تأثیرگذاري بر بعد ذهنی نظري با هدف اصلاح یا تقویت نظام افکار و تأثیرگذاري بر بعد عینی رفتاري با هدف
اصلاح یا تقویت نظام رفتار و اعمال سه فعالیت عمدهاي است که میتواند در دستور کار برنامهسازي قرار گیرد. 1 بنابراین توجه به
این نکته ضروري است که تأثیرگذاري بر مخاطبان در زمینه حجاب با توجه و کار توأم و مستمر در این سه محور میسر خواهد بود
و مدیران و دستاندرکاران تهیه برنامه، نباید از هیچ یک از این سه بُعد فوق غافل شوند چرا که پرداختن صرف به بُعد ذهنی و
فکري در برنامههاي کارشناسی و علمی نمیتواند به تنهایی کارایی لازم را داشته باشد، همچنانکه ساخت برنامههایی که فقط ناظر
به بعد عاطفی و احساسی مخاطب هستند نمیتواند تأثیرات دائم یا حداقل درازمدت را در مخاطب داشته باشد، همچنین تلاش در
جهت الگودهی به اعمال و رفتار مخاطب بدون تأمین پشتوانه فکري و تحریک بعد عاطفی انسان بیثمر یا کم اثر و موقت خواهد
بود. 1. ر.ك: مؤسسه تحقیقاتی و فرهنگی مفید، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض باتمرکز بر نقش راهبردهاي صدا و سیما، مرکز
پژوهشهاي اسلامی صدا و سیما، 1383 ، چاپ اول، ص 362 . ب) استمرار با توجه به اینکه ایجاد تغییر، و فرهنگسازي در امري
تدریجی است باید اولاً برنامهسازي در جهت ایجاد تغییر یا القاء ارزش و فرهنگ سازي در زمینه آن به طور مستمر ادامه داشته
باشد، ثانیا باید برنامهها داراي کیفیت هنري بالا باشند. این دو نکته باید در برنامهسازي جهت ترویج فرهنگ حجاب و عفاف نیز
رعایت شود. چرا که پرداختن به مسئله حجاب که یک پدیده فرهنگی است باید در طول زمان و به صورت مداوم و به تدریج
صورت گیرد تا نتیجه مطلوب حاصل شود. و نباید با ساخت چند برنامه و پرداختن مقطعی به مسئله حجاب و عفاف گمان شود که
این مسئله جایگاه و شأن خود را در سیما یافته و نسبت به آن اداي دین و وظیفه شده است. این آفتی است که به شدت باید از آن
پرهیز شود. لازمه کارآمدي برنامهسازي در این زمینه استمرار پویایی و توجه به ارتقا کیفی برنامههاست. همچنین رسانه نباید در این
زمینه شتابزده عمل کند و بخواهد در زمان کوتاه برنامههاي متعددي در این زمینه تولید کند که صرف نظر از کیفیت بالا یا پایین
صفحه 20 از 27
تولید آن، به دلیل بمباران خبري و اطلاعاتی در بینندگان حساسیت منفی و ازنش ایجاد نماید. ج) مخاطبشناسی مخاطبان برنامهها
یکی از اجزاي مهم فرایند انتقال پیام بوده و در اثربخشی این ارتباط تأثیر قطعی دارند بنابراین شناخت نگرش، سلیقه، شخصیت و
دیگر ویژگیهاي مخاطبان یکی از ضروریات برنامهسازي است. تحقیقات نشان میدهد تنها هنگامی میتوان به اثربخشی ارتباط
اطمینان داشت که بررسی دقیق پیش از برقراري ارتباطات بر روي مخاطبان انجام گیرد. 1 سیما نیز با توجه به گوناگونی مخاطبان با
برنامهریزي دقیق و مخاطبشناسی کامل میتواند در زمینه القاي ترویج عفاف و حجاب مؤثرتر عمل کند. به عنوان مثال در رابطه با
. مسئله حجاب و عفاف میتوان مخاطبان سیما را به چند گروه اصلی تقسیم کرد: 1. افراد معتقد و پایبند به اصل پوشش اسلامی؛ 2
افرادي که به رغم گرایشهاي دینی به رعایت حد لازم حجاب اسلامی معتقد و مقید نیستند؛ 3. افرادي بیاعتقاد به دین و
آموزههاي نورانی آن. در مورد گروه اول باید این اعتقاد و پایبندي را تقویت کرد و تلاش کرد از حساسیت آنها نسبت به مسئله
عفت و پوشش کاسته نشود. در مورد گروه دوم که غالبا برخلاف میل درونی و به دلیل شرایط خاص مانند تأثیرپذیري از اطرافیان،
محیط، خانواده، آشنا نبودن با ضرورت حجاب اسلامی، احساس حقارت و... پوشش اسلامی ندارند باید نسبت به بالا بردن سطح
آگاهی، تعمیق باورهاي دینی و افزایش اعتماد به نفس و تلاش کرد و در مورد گروه سوم بهتر است از تأثیر در حفظ سلامت
روحی زنان و نیز نقش به سزاي آن در امنیت زنان و حفظ بنیان خانواده از زبان کارشناسان غربی و شرقی بر اساس پژوهشها و
تحقیقات انجام شده در زمینه روانشناس و جامعهشناسی سخن گفت. بنابراین در برنامهسازي بایستی هر سه گروه از مخاطبان را
،1378 ، مدنظر داشت. 1. علی میرسعید قاضی، مخاطبشناسی در روابط عمومی، فصلنامه مطالعاتی تحقیقاتی هنر هشتم، ش 1 و 2
1 2. برخی راهکارهاي پیشنهادي در گروه فیلم و سریال در گروه فیلم و سریال و مجموعههاي تلویزیونی توجه به موارد . ص 29
زیر میتواند در جهت گسترش فرهنگ شخصیتپردازي حجاب و عفاف مؤثر باشد: شخصیتپردازي از آنجا که همه بیعفتیها
از نگاههاي ناپاك و معنادار آغاز میشود قبل از تعلیم هر مسئله حتی حجاب باید کنترل نگاه را به جوانان آموخت و باید به
موازات تعلیم حجاب به دختران، غیرت را به پسران تعلیم داد. متأسفانه در بعضی از فیلمها ملاحظه میشود پسران یا پدرانی از روي
تعصبهاي بیجا دختران را به شکل بسیار غیرمنطقی و گاه غیرانسانی محدود میکنند، در حالی که در فیلمهاي داستانی میتوان
تصویر زیبایی از غیرت و آثار مثبت آن ارائه کرد. مثلا در صحنهاي زیبا رفتار مدبرانه و منطقی یک پدرو برادر به تصویر کشیده
شود که با آگاهی و حوصله و متانت و درك درست از واقعیتهاي اجتماعی و شناخت خصوصیات روانی فرزند یا خواهرشان،
غیرت به خرج دهند و از دختران محافظت کنند. همچنین میتوان مهار کردن نگاه و رعایت حیا در نگاه کردن و برخورد صحیح با
نامحرم را به زیبایی براي قهرمانان جوان فیلمها به تصویر کشید؛ شخصیتپردازي مناسب از زنان محجبه ارائه شود؛ و کاراکترهاي
جوان و جذاب و جوانپسند و تحصیلکرده داستان پوشش اسلامی کامل داشته باشند؛ از شخصیتپردازهاي دستنیافتنی و
آرمانی (زن باحجاب ماورایی و بدون علایق مادي و دنیوي) خودداري شود؛ بهتر است در برنامهها شأن و منزلت چادر به عنوان
حجاب برتر رعایت شود و از چادر به عنوان پوشش کاراکترهاي ایفاکننده نقشهاي منفی و حقیر مانند افرادي که داراي مشاغل
پایین و نازل یا افراد مجرم و بزهکار استفاده نشود، مگر هنگامی که به تحقیر آن منجر نشود مثلًا وقتی که نقش منفی، آشکارا از
چادر سوء استفاده کند یا ناچار به استفاده از آن باشد و...؛ الگوهاي مناسب حجاب در سریالهاي مختلف، تکراري و خستهکننده
و کلیشهاي نباشند همچنین نباید از نظر زیباشناختی و گرایشهاي فرهنگی جامعه نامناسب باشند؛ بهتر است به جاي استفاده از
جذابیتهاي جنسی زنان، از جذابیتهاي عاطفی، عرفانی یا تربیتی آنان استفاده شود؛ از نمایش رد و بدل شدن نگاههاي مستقیم و
عاشقانه بین دختر و پسر یا زن و شوهر همراه با موسیقی جذاب تأثیرگذار به خصوص در شخصیتهاي مثبت پرهیز شود؛ رفتار و
حرکات کاراکترهایی که داراي پوشش مناسب و شخصیت مثبت هستند، جلف و زننده نباشد؛ رفتار، برخورد و حرکات زنان و
مردان نامحرم در برخورد با یکدیگر نباید مروج عاديسازي این نوع ارتباط که با روح حیا و عفاف مغایرت دارد، باشد. * پوشش
صفحه 21 از 27
و آرایش 1 از نمایش عروس با لباس تنگ و بدننما به ویژه در اماکن عمومی و انظار مردم خودداري شود؛ پوشش و نوع رفتار و
سخن گفتن زنان هنگام روبهرو شدن با نامحرم تغییر کند. به عنوان مثال حجاب خود را تغییر داده یا حداقل آن را مرتب سازند تا
بدین وسیله حساسیت زن مسلمان را نسبت به حجاب خویش یادآور شوند؛ در سریالهاي تاریخی مربوط به زنان اهل بیت(ع)
ترجیحا پوشش چادر براي زنان برجسته و مطرح مانند همسر یاران ائمه(ع) و... استفاده شود؛ (به پوششهایی نظیر لباسهاي بلند
عربی و روسري اکتفا نشود) در ضمن فیلمها به تناسب داستان پوشش اسلامی از سوي کاراکترهاي مثبت به طور مستقیم یا
غیرمستقیم تشویق و تأیید شود؛ از نمایش آرایش غلیظ و پوششهاي نامناسب به عنوان نشانههاي پیشرفت، تمدن و امروزي بودن
پرهیز شود؛ از نمایش بازیگران زن و مرد با لباسهاي تنگ و چسبان که موجب نشان دادن برجستگیهاي بدن آنها است،
خودداري شود؛ در طراحی پوشش بازیگران نباید از لباسهاي منقوش به آرم، تصویر نامتعارف، نوشتهها و نمادهاي فرهنگی
بیگانه، علائم فرقههاي ضاله، گروههاي منحرف، نمادها و علائم بازرگانی بدون دلیل برنامهاي خاص مانند نقشهاي منفی، استفاده
شود؛ حتیالامکان از نشان دادن مادران چادري در کنار دختران جوان غیرچادري اجتناب شود، مگر اینکه اقتضاي خاص داستان و
شخصیتپردازي چنین امري را ایجاب کند؛ شایسته است از نمایش چهره زنان جوان و جذاب در نماي بزرگ و نزدیک جز در
موارد ضروري که استفاده از جذابیتهاي ظاهري وي تلقی نشود خودداري شود؛ تأکید بر نقش حجاب به ویژه چادر و ارزش و
اهمیت خانمهاي محجبه در دید دیگران با تعریف و تمجید از حجاب و نجابت آنان میتواند به طور ضمنی در فیلمها به خوبی
طرح شود و تأثیر بیشتري از پیامهاي مستقیم داشته باشد؛ از برخی پوششهاي محلی و ملی که علاوه بر زیبایی و جذابیت، توجه به
جذابیت جنسی زنان را کمرنگ میکند بجا و بنابر ضرورت داستان استفاده شود؛ استفاده از پوشش چادر منحصر به اماکنی مانند
زندان، قبرستان و... که خاطرات بدي را از چادر در ذهن بجا میگذارد نباشد؛ از طراحی پوششهایی که داراي تبرج و
خودنمایی هستند خودداري شود؛ از تنوعطلبی و مدگرایی مفرط در پوشش زنان (تغییر پوشش در هر سکانس بدون ضرورت)
2 2.مهمترین .« اهداف، محورها، اولویتها و سیاستهاي تولید، تامین و پخش سال 1384 » خودداري شود. 1. برگرفته از کتاب
موضوعات پیشنهادي قابل طرح در سیما مهمترین موضوعات پیشنهادي در برنامه هاي کارشناسی، میزگرد و... عبارت است از:
بیان اهداف شوم استعمارگران در ترویج فرهنگ برهنگی و تبیین آثار سوء فرهنگ برهنگی در جوامعی که در این زمینه از غرب
پیروي کردهاند؛ بیان فلسفه و ثمرات فردي و اجتماعی حجاب و عفاف و آثار سوء و مضرات بدحجابی یا بیحجابی در زمینه
فردي، خانوادگی، اجتماعی؛ بیان آثار سوء فرهنگ برهنگی در کشورهاي اروپایی و امریکایی با استناد به آمارها و شواهد و
مقالات و پژوهشهاي انجام شده در خارج از کشور؛ بیان علل و آثار روانشناختی و اجتماعی تبرج و بدحجابی به گونهاي که
ناهنجار بودن تبرج و بدحجابی به مانند یک بیماري به خوبی آشکار شود و همچنین بیان عوامل و ریشههاي روانشناختی و
اجتماعی حجاب و عفاف؛ بیان احکام شرعی حجاب همراه با مستندات قرآنی و روایی؛ تبیین برخی آیات سوره نور و دیگر
آیات و احادیث مربوط به پوشش مناسب براي قشرهاي جوان و فرهیخته. تبیین علل و ریشههاي شیوع بدحجابی در جامعه و نقش
عوامل مختلف (خصوصا رسانههاي بین المللی مثل اینترنت، ماهواره و...) در تضعیف حجاب و فرهنگ عفاف؛ تبیین ارتباط
حجاب و عفاف با اصول و باورهاي اعتقادي؛ تبیین مقام، کرامت و منزلت زن و لزوم ارضاء نیاز و میل به خودنمایی، خودآرایی
در شکل و جهتی صحیح و سازنده؛ بیان ریشههاي تاریخی حجاب در ادیان و جوامع اصیل و...؛ تحلیل حرکت رو به گسترش
حجاب اسلامی در کشورهاي اروپایی و بررسی علل و عوامل آن و نیز مقابله خصمانه دولتهاي اروپایی با رشد حجاب اسلامی؛
تحریک احساسات مادران و غیرت پدران نسبت به رعایت پوشش مناسب و آگاهی دادن به والدین نسبت به نحوه برخورد صحیح
و دوري از افراط و تفریط با فرزندان خود، در زمینه رعایت حجاب و عفاف در برنامههاي مربوط به خانواده و برنامههاي اجتماعی.
توصیههاي اجرایی در برنامههاي کارشناسی چنانچه نکات ذیل در تولید برنامههاي کارشناسی مورد توجه قرار گیرد، برنامه
صفحه 22 از 27
موفقتر خواهد بود. استفاده از کارشناسان خبره، صاحبنظر که با مسائل روز و شبهات جدید آشنا باشند بر غنا و پویایی بحث
خواهد افزود؛ علاوه بر جلب مخاطبان بیشتر تأثیرات اجتماعی برنامه را بیشتر خواهد کرد. طرح نظرات مخالف و سؤالات مردمی
در این زمینه و پاسخگویی به آنها؛ ارائه مطالب دقیق مستدل، و علمی و پرهیز از طرح مطالب سطحی و سلیقهاي؛ بیان نظرات
مثبت دانشمندان و سیاستمداران جهانی نسبت به پوشش اسلامی. 3 2. برنامه کودك و نوجوان احکام پوشش به شیوه جذاب در
قالب کارتون، نمایش عروسکی، سرودهاي جذاب داستانیهاي شیرین و بازيهاي کودکانه آموزش داده شود؛ شایسته است
مجریان زن که مجري برنامههاي زنده و شاد سیما هستند و نزد کودکان داراي محبوبیت میباشند از چادر استفاده کنند و یا از
پوشش چادر با احترام یاد کنند؛ همچنین مجریان محبوب برنامه کودك و نوجوان با زبانی ساده به بحث حجاب و لزوم آن اشاره
کنند؛ یا در گفتوگو با کودکان و نوجوانانی که پوشش اسلامی دارند، این نحوه پوشش آنان را تشویق کنند. بهتر است موضوع
به تکلیف رسیدن دختران و ملزم شدن به حجاب اسلامی در قالبی زیبا سوژه برنامه قرار گیرد؛ بهتر است پیامهاي مربوط به حجاب
توسط خود کودکان با زبان شیرین مطرح شود؛ در برنامهها و ولههایی که براي برنامه کودك و نوجوان ساخته میشود از تصاویر
کودکان باحجاب در حال بازي و شادي و خنده استفاده شود؛ بایستی تمهیداتی به کار گرفته شود تا کودکان و نوجوانانی که در
برنامه حضور پیدا میکنند، خصوصا دخترانی که به سن تکلیف یا حدود آن میرسند از پوشش مناسبی برخوردار باشند؛ در
مطرح شود؛ مسابقات متنوع با موضوع پوشش «... اولین روزي که با حجاب شدم و » : مصاحبه با نوجوانان، موضوعات جالبی نظیر
اسلامی: مانند مسابقات هنري (نقاشی، طراحی شعر...) مسابقه احکام پوشش، حفظ احادیث حجاب، کتابخوانی، خاطرهنویسی و...
برگزار شود؛ مناسب است در برنامهها خصوصا برنامههاي نمایشی مدلها و الگوهاي کامل، جذاب و باحجاب به منظور اقناع
روحیه پرنشاط و تنوعطلب کودکان و نوجوانان معرفی شود. 4 2. گزارش و خبر * مصاحبه و گفتوگو با: افرادي که از واقعه
کشف حجاب در ایران، اطلاعات جالب و شنیدنی دارند؛ مسئولین و دستاندرکاران نظام اسلامی و اینکه چه اقداماتی براي
گسترش عفاف و حجاب در سطح جامعه انجام داده میدهند؛ جوانانی که به جرم فساد اخلاقی در ندامتگاهها به سر میبرند و
شروع و یا علت انحراف آنها بیعفتی بوده است. تهیه گزارشاز زنان خارجی مسلمان و محجبه بهویژه زنان جوان. در اخبار
فرهنگی نیز میتوان برخی از بیانات جدید و مناسب متفکرین و نخبگان جهان را در ارتباط با اهمیت حجاب و عفاف و نقش آن
در پیشگیري از جرائم و ناهنجاريها بیان کرد. میتوان تحلیلی گزارشگونه از ناهنجاريهاي اجتماعی و نقش بیحجابی در
پیدایش آن در تحلیلهاي بعد از خبر ارائه کرد؛ انعکاس مستمر اخبار مربوط به گرایش رو به رشد زنان جهان به اسلام و حجاب
اسلامی و شرح مبارزه آنها براي حفظ حجاب مناسب است. سخن آخر حجاب و عفاف پیش از آنکه یک مسئله فقهی و شرعی
باشد، یک فرهنگ است که گسترش آن نیازمند برنامهریزي طولانی مدت است. این مهم گرچه بر عهده تک تک نهادهاي
فرهنگی و اجتماعی است ولی در این میان جایگاه رسانه از ارزش و اهمیت بیشتري برخوردار است و در این جهت آسیبشناسی
سیاستها و عملکردهاي گذشته رسانه ملی، در جهت ترویج فرهنگ حجاب و عفاف و یافتن راهکارهایی در این جهت امري
ضروري است. نکته دیگري که از آن نباید غافل شد این است که رسانه همیشه نباید تابعی از سطح متوسط جامعه باشد. بنابراین
این گفته که چون هنوز در جامعه مسئله حجاب حل نشده، پس نباید رسانه در این زمینه کاري انجام دهد، سخنی غیر مسنولانه و
خطاست. رسانه جمعی تلویزیون خود یک نهاد فرهنگی و رسالت آن ترویج فرهنگ اصیل حجاب و عفاف تصحیح باورها و
گرایش هاي غلط اجتماعی است. رسانه ملی موظف است علاوه بر توجه به نیازهاي مخاطب و برآورده کردن آن در برنامهسازي
باورهاي دینی و سنّتهاي پسندیده جامعه را مبناي برنامهسازي قرار دهد و در این راه تعامل گروههاي برنامهسازي با مراکز
پژوهشی دینی و نیز ارتباط با مراجع عظام تقلید کار ساز خواهد بود. همچنین در این میان ضروري است مراکز حوزوي و
دانشگاهی با همکاري اصحاب رسانه جهت تدوین فقه رسانهاي در زمینههاي مختلف از جمله حجاب و رابطه زن و مرد که از
صفحه 23 از 27
مباحث بنیادین و کلیدي است تلاش و همت جدي داشته باشند تا در پرتو آن بسیاري از ابهامات برطرف شده و جلوي اعمال سلیقه
. و نظرهاي شخصی گرفته شود. فهرست منابع و مأخذ آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی به فارسی، نشر نی، چاپ اول، 1379
آمدي، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، تصنیف: مصطفی و حسین درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم،
1378 . آنچه زنان و دختران درباره حجاب باید بدانند، به اهتمام: دفتر مشاور رئیس سازمان در امور جوانان، نشر سروش، چاپ اول،
1383 . اورت اي. دنیس، ملوین فلور، شناخت ارتباطات جمعی، ترجمه: سیروس مرادي، انتشارات دانشکده صدا و سیما، چاپ اول،
. زمستان 1383 . حاج احمدي، رضا، طرح بهسازي پوشش و آرایش، مرکز پژوهشهاي اسلامی صدا و سیما، اسفند 1379 ، کد 438
حداد عادل، غلامعلی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگ، تهران، سروش، چاپ ششم، 1374 . دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا،
تهران، سازمان لغتنامه دهخدا. راغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسین، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم،
نشریه پیام زن، ،« هرم عفاف از حیا تا حجاب » 1404 ه .ق. صبري، حمید، آشنایی با دانش ارتباطات، چاپ اول. طیبی، ناهید، مقاله
فصلنامه کتاب زنان، ش 12 . عاملی، حر، ،« گستره عفاف به گستردگی زندگی » سال 15 ، ش 5، مرداد 1385 . عامري، حمیده، مقاله
جستاري در آسیبشناسی حضور زن مسلمان در » وسائل الشیعه، مکتبۀ الاسلامیه، تهران، چاپ هشتم، 1373 . علاسوند، فریبا، مقاله
فصلنامه پژوهش و سنجش، ش 38 (ویژه رسانه و زن)، تابستان 1383 . قرشی، علیاکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، ،« رسانه
چاپ هشتم، 1378 . لویس، معلوف، المنجد، ترجمه: محمد بندرریگی، تهران، ایران، چاپ اول، 1375 . مجلسی، محمدباقر،
. بحارالانوار، کتابچی، چاپ چهارم، 1373 . محمدي ريشهري، محمد، میزان الحکمۀ، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ چهارم، 1372
مرکز طرح و برنامهریزي، جزوه سیاستهاي اجرایی افق رسانه، سال 1385 . مطهري، مرتضی، مسئله حجاب، چاپ چهل و پنجم،
صدرا، 1375 . معتمدنژاد، کاظم، وسایل ارتباط جمعی، تهران، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، 1355 . مکارم شیرازي، ناصر،
تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، تابستان 1369 . موسوي خمینی، روح الله، صحیفه نور، تهران، وزارت فرهنگ ارشاد
اسلامی. میرسعید قاضی، علی، مخاطبشناسی در روابط عمومی، فصلنامه مطالعاتی تحقیقاتی هنر هشتم، 1378 . مؤسسه تحقیقاتی
و فرهنگی مفید، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض با تمرکز بر نقش راهبردهاي صدا و سیما، مرکز پژوهشهاي اسلامی صدا و سیما،
چاپ اول، 1383 . ناظمزاده قمی، سید اصغر، جلوههاي حکمت گزیده موضوعی کلمات امیرالمؤمنین، دفتر نشر الهادي، چاپ اول،
1373 . نایت، آرتور، تاریخ سینما، ترجمه: نجف دریابندي، امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371 . نراقی، محمدمهدي، جامع السعادات فی
موجبات النجاة، تصحیح: سید محمد کلانتر و محمدرضا مظفر، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم. ولایتی، علیاکبر، فرهنگ و تمدن
. اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، 1384 . هاشمی رکاوندي، سید مجتبی، مقدمهاي بر روانشناسی زن، قم، شفق، 1368
درباره مرکز